Zjazd gnieźnieński a.D.M. Prawnoustrojowe, polityczne i kanoniczne podłoże, przebieg i skutki - Grzegorz Kazimierz Walkowski

Zjazd gnieźnieński a.D.M. Prawnoustrojowe, polityczne i kanoniczne podłoże, przebieg i skutki

Grzegorz Kazimierz Walkowski

Oprawa: twarda z obwolutą

Rok wydania: 2020

Format: B5

Ilość stron: 740

ISBN: 978-83-938709-5-0

EAN: 9788393870950

Zjazd gnieźnieński, będący najważniejszym wydarzeniem politycznym, ustrojowym i kanoniczno-prawnym do jakiego doszło w państwie piastowskim niemal na przełomie pierwszego i drugiego tysiąclecia po Chrystusie, w zasadzie nie doczekał się w nauce polskiej pogłębionego opracowania. Trudno takie systemowe zaniechanie wytłumaczyć, łatwiej je krytycznie ocenić.
Wprawdzie podjęte zostały próby przybliżenia okoliczności jakie miały miejsce w marcu roku 1000 w Poznaniu i Gnieźnie, których głównymi postaciami byli Otton III Rufusem i Bolesław I Traba, przybrały one jednak skromne, a nawet bardzo skromne rozmiary. W takim kontekście można odnieść wrażenie, że temat zjazdu czy też konwentu gnieźnieńskiego był omijany przez historiografię polską, a już w ogóle przez europejską. Na pewno, w tym drugim przypadku, decydującą rolę odegrała niska ocena wiarygodności Kroniki polskiej pochodzącej spod pióra Galla Anonima, choć także inne czynniki, nawet o charakterze politycznym, okazały się nie bez znaczenia. Odnotować należy wprawdzie kilka opracowań poświęconych zagadnieniu zjazdu (także te obszerniejsze obejmujące ponadto inne tematy badawcze), jednak żadna spośród prac dedykowanych nie wyszła poza jednoaspektową analizę zagadnienia lub poza spłaszczone poznawczo ogólniki, bazujące na dorobku niemieckiej szkoły historycznej.
Zjazd gnieźnieński rozpatrywany być powinien nie tylko jako akt prawa kościelnego (co zresztą wydaje się być wątpliwe w odniesieniu do definitywnego ustanowienia metropolii w Gnieźnie), ale jako przedmiot badania historyczno-prawnego i polityczno-ustrojowego. Dopiero te trzy płaszczyzny poznawcze mogą zagwarantować pełne zrozumienie tego, co wydarzyło się w marcu roku 1000 przy grobie świętego Wojciecha.
Niemal bezkrytyczne opieranie się na dorobku niemieckim ważnych polskich ośrodków naukowych, zainteresowanych czy nawet zobowiązanych, przynajmniej nominalnie, do badań nad stosunkami polityczno-ustrojowymi z Niemcami, spycha je na margines prac naukowych współczesnej Europy.
W takim szerszym kontekście naukowo-badawczym należy osadzić i rozumieć niniejszą monografię, opartą o analizy prawne i ogólne tło historyczne, rysujące się z informacji zawartych w dostępnych materiałach źródłowych, nie zaś przez pryzmat przetworzonych ideologicznie prac wcześniejszych, przeważnie spoza Polski.

Historiografia polska, a pod jej wpływem także część europejskiej, uważa temat Zjazdu gnieźnieńskiego, jaki miał miejsce w marcu roku 1000, za niemal wyczerpany poznawczo. Na takie podejście składa się długa, sięgająca jeszcze drugiej połowy XIX wieku i krakowsko-lwowskiej szkoły historii i prawa, tradycja badawcza. W okresie pozbawienia Polski własnej państwowości, jej dorobek naukowy wymaga dostrzeżenia i docenienia, w pewnym jednak sensie jest on nieprzystający do faktycznego przebiegu zdarzeń historycznych, które obejmowały ziemie leżące na północ i zachód od głównych centrów uniwersyteckich epoki prawniczego pozytywizmu, co w określony sposób wpływało na ograniczenia percepcji tematu stosunków polsko-niemieckich. Kontynuację prac pochodzących z ukształtowanego na wskazanej właśnie podstawie kierunku myślenia przyniósł okres międzywojnia, a także pojawiające się z różnym natężeniem prace późniejsze, aż do współczesności. Mimo włożonego już wysiłku badawczego, wydaje się, że pełne i prawidłowe naświetlenie zagadnień konwentu gnieźnieńskiego nie jest zakończone, a wiele aspektów przedmiotowych wiedzy dotychczasowej powinno zostać krytycznie zweryfikowanych. To jest jeden z celów głównych niniejszej monografii.
Napisana jest ona, podobnie jak inne prace Autora, w sposób bazujący na metodologii prawniczej. W związku z tym szkicowany jest płytszy lub głębszy kontekst historyczny, kanoniczny i polityczny, odpowiedni do analizy danego problematu lub instytucji pojęciowej, po to, by opisać i ocenić rzeczywisty przebieg wydarzeń. Na takim tle prezentowane są, a także porządkowane teorie i poglądy, przede wszystkim o charakterze ustrojowym, w tym z zakresu prawa kościelnego oraz odtwarzane są potencjalne związki przyczynowo-skutkowe. Dla oddania ducha czasu i dokonania rekonstrukcji stanu faktycznego przywoływane są teksty źródłowe.
Programowo zaniechane jest detaliczne porównywanie dzieł i poglądów poszczególnych badaczy, charakterystyczne dla prac pisanych przez historyków, gdyż przy zastosowaniu takiej metody, objętość niniejszej monografii zwiększyłaby się kilkukrotnie i to bez istotnego wpływu na zawartość merytoryczną i wyciągnięte wnioski, a tym samym, stałaby się ona nieczytelna w szczegółach jak i w ogólnej wymowie. Zresztą, zdaniem Autora, „pogląd nie ma ojca”, a jest sumą przemyśleń określonej grupy ludzi, bazujących na ustaleniu stanu faktycznego i reprezentowanym światopoglądzie.
Praca niniejsza wchodzi w skład dyptyku obejmującego powiązanie z osobą biskupa Pragi i jego poczynań, dziejów Europy środkowej i państwa Piastów w okresie przełomu pierwszego i drugiego milenium ery nowożytnej. Druga część tego zbioru nosi tytuł: Wojciech, święty z krwi i kości, i ukaże się w formie odrębnego wydawnictwa.