Wojciech, święty z krwi i kości - Grzegorz Kazimierz Walkowski

Autor: Grzegorz Kazimierz Walkowski

Tytuł: Wojciech, święty z krwi i kości

Oprawa: twarda z obwolutą

Rok wydania: 2022

Format: B5

Ilość stron: 710

ISBN: 978-83-960876-3-8

EAN: 9788396087638

Wojciech, święty z krwi i kości; biografia Wojciecha Sławnikowica, to bazujące na tekstach z epoki, jak dotąd najobszerniejsze w polskiej historiografii dzieło relacjonujące biogram tego patrona Polski. Podzielone jest na dwie zasadnicze części. Pierwsza stanowi przybliżenie sytuacji chrześcijaństwa w Czechach w X stuleciu, druga, dotyczy ściśle świętego Wojciecha. Opisane zostaje jego dzieciństwo jak również lata młodzieńcze i męskie, zawierając opis do poszczególnych epizodów z jego biogramu wraz z szerokim komentarzem. M.in. podane jest zupełnie nowe rozumienie zapisów regestu Dagome iudex. W książce szczególnie dużo miejsca poświęcone zostało analizie trasy jego ostatniej pielgrzymki i miejsca męczeńskiej śmierci, przy czym została poddana krytyce dotychczas wiodąca w nauce i eklezjologii teoria o ich lokalizacji w okolicach Zalewu Wiślanego. Wysunięte zostały dwie koncepcje alternatywne bazujące na ewentualności dwóch osobnych pielgrzymek świętego, z finałem w okolicach Zalewu Szczecińskiego lub jeziora Gopło.
Wraz z pracą: Zjazd gnieźnieński a. D. M…, niniejsza książka stanowi drugą część dyptyku tematycznego dotyczącego wydarzeń kształtujących na przełomie mileniów politykę i Kościół w państwie Piastów.

Spis treści
Wstęp 17
Część pierwsza
Księstwo czeskie w IX i X stuleciu 25
Rozdział I
Zarys historii Czech IX i X stulecia 29
Zarys procesu chrystianizacja Czech w wiekach IX i X 40
Początki chrześcijaństwa 40
Chrzest Borzywoja 42
Książęcy następcy Borzywoja I 44
Arcypatriarchat i organizacja kościelna na Morawach w X wieku 47
Kościół w księstwie czeskim w czasach panowania
świętego Wacława 49
Biskupstwo praskie 51
Plany dotyczące powołania metropolii w Pradze 52
Część druga
Wojciech, biskup Pragi, męczennik i święty 57
Rozdział II
Dziecięce lata przyszłego świętego 65
2.1. Dzieciństwo i data urodzenia Wojciecha z rodu księcia Libic, Sławnika. Nadanie imienia. Rodzice 65
Rodzice Wojciecha 70
Matce Wojciecha na imię było zapewne Strzeżysława 70
2.2. Edukacja Wojciecha Sławnikowica 74
2.2.1 Kształcenie domowe 74
2.2.2. Nauka w szkole metropolitalnej w Magdeburgu 77
Rozdział III
Biskup Adalbert. Pierwsza prebenda 91
3.1. Wybór Wojciecha na biskupa Pragi 91
3.2. Życie i działalność Wojciecha w Pradze w czasie pierwszej prebendy 105
Monety Sławnikowiców a polityczna pozycja rodu i związek tego stanu z sytuacją biskupa Pragi Adalberta. Piastowie – Sławnikowice – Przemyślidzi – Ludolfingowie 114
Pozostałe zagadnienia związane z pierwszą prebendą praską biskupa Wojciecha 117
3.3 Przyczyny pierwszego wyjazdu Adalberta z Pragi 119
Rozdział IV
Losy Wojciecha od roku 988 do czasu drugiego objęcia prebendy praskiej. Mnisi stan Wojciecha 131
4.1. Pierwszy pobyt Wojciecha w Rzymie. Intencje tamtejszego przybycia. Spotkanie z papieżem i cesarzową–wdową Teofano. Los już posiadanych przez Wojciecha, a także nowopozyskanych funduszy. Datowanie wydarzeń 131
Obliczenia wskazujące czas spotkania Wojciecha z cesarzową–wdową. Nieomylność papieża 140
Stanowisko papieża Jana XV wobec opuszczenia diecezji przez Wojciecha 143
Podsumowanie zagadnienia pierwszego pobytu Adalberta w Rzymie. 147
4.2. Wojciech w klasztorze na wzgórzu Cassino. Eremita Nil. Rezygnacja z pielgrzymki i powrót do Rzymu 151
4.3. Drugi pobyt Wojciecha w Rzymie, w benedyktyńskim klasztorze na Awentynie 159
Rozdział V
Wojciech ponownie obejmuje prebendę biskupią w Pradze. Sytuacja polityczna i kościelna w Europie środkowej. Powody i datowanie drugiego opuszczenia diecezji. Strachwas–Krystian. Ewangelizacja Hungarów – misja polityczna czy chrystianizacyjna 177
5.1. Faktyczne, polityczne i kanoniczne tło powrotu biskupa Wojciecha do diecezji praskiej. Sytuacja w regionie. Dagome iudex potwierdza przesunięcie granic piastowskiego księstwa na południe (?) 177
5.2. Podsumowanie problematyki politycznego tła powrotu Adalberta do Pragi. Ambicje polityczne Henryka Kłótnika a wojna polsko–czeska. Emma włoska, domniemana druga żona czeskiego księcia Bolesława II; polityczne skutki ewentualnego powinowactwa Pobożnego z cesarzową–wdową Adelajdą Burgundzką 201
5.3. Wojciech ponownie w Pradze 209
Incydent z niewierną żoną wielmoży i rola w nim biskupa Wojciecha. Prawo azylu a prawo do zemsty rodowej. Inne zagadnienia 210
Podsumowanie drugiej prebendy praskiej Wojciecha. Prawo kościelnego azylu. Mir powszechny a Wrszowcy 220
5.4. Wojciech sposobi się do powtórnego opuszczenia diecezji. Strachkwas (praski biskup elekt?). Ewangelizacja wszystkich Węgrów, czy tylko poddanych Gejzy (?). Zagadnienia wstępne pobytu Wojciecha pośród Hungarów 222
Rocznik poznański starszy a ewentualność przybycia do Polski biskupa Pragi, świętego Wojciecha 238
Rozdział VI
Zagłada rodu Sławnikowiców – chronologia wydarzeń i konsekwencje, w tym polityczne. Polityka Henryka Kłótnika a działalność biskupa Wojciecha na Węgrzech 245
Atak na Libice i mord na Sławnikowicach 245
Data śmierci Henryka Kłótnika a mord na Sławnikowicach
libickch 257
Inne okoliczności wykładni tekstów o mordzie w Libicach. Cesarski status Ottona III 258
Podsumowanie sprawy datacji ataku na Sławnikowiców 259
Wojciech a sprawy węgierskie. Polityka bawarskich Ludolfingów w Panonii. Profity Przemyślidów z zbliżenia bawarsko–huńskiego 260
Droga Wojciecha z Węgier do Rzymu (przez Pecsvarad i Rawennę?) 268
Rozdział VII
Pobyt, ale czy kariera biskupa Wojciecha przy dworze cesarskim 277
7.1. Wojciech ponownie w Rzymie. Sytuacja we Włoszech i w Rzeszy w latach 995 i 996 277
7.2. Podsumowanie tematu pobytu przez Wojciecha w rzymskim klasztorze na Awentynie w latach 995 i 996. Nurt reformatorski w Kościele łacińskim. Ogólne uwagi o biogramie biskupa w kontekście awentyńskim. Kontrowersje dotyczące zawartości oraz interpretacji źródeł żywociarskich. Spór biskupa Pragi z Astrykiem. Merseburki Thietmar o Wojciechu. Sytuacja w Rzeszy, w tym we Włoszech i w Czechach 293
Kleryk Astryk i związki z Węgrami 299
Przekaz merseburskiego biskupa Thietmara o Wojciechu 302
Kosmas o wyklęciu jakichś Czechów przez Wojciecha 304
Pozostałe aspekty sytuacji Wojciecha w roku 996 304
Sytuacja w Czechach pod koniec dziesiątej dekady X stulecia 306
7.3. Wojciech przechodzi na północ od Alp i we Frankonii po raz kolejny spotyka się z cesarzem. Następne spotkanie – w Lotaryngii (?). Ademar z Chabannes podaje rzeczywistą inspirację wyprawy Wojciecha do ziem sklaweńskich (?) 308
7.4. Rekapitulacja hipotez odnośnie motywów i przebiegu pielgrzymki biskupa Wojciecha szlakiem podróży świętego Benedykta. Sytuacja w królestwie Franków zachodnich w roku 996. Domniemany koloński chrzest Wayka Gejzowica 327
Podsumowanie zagadnienia pielgrzymki i misji francuskiej biskupa Pragi i tego konsekwencje 327
7.5. Wojciech na przełomie lat 996/997 opuszcza królestwo Niemiec i dociera do Polski „zamiast” (?) do Pragi 338
Rozdział VIII
Wojciech Sławnikowic na dworze piastowskim i stamtąd (?) słane listy do Pragi i na Węgry 355
8.1. Wojciech przybywa do Gniezna, gdzie sprzyja mu piastowski Bolesław. Analiza sprawy listów i poselstw do Czech i na Węgry przybliża do zrozumienia sytuacji biskupa praskiego oraz dookreślenia jego biogramu 355
Wojciech w Gnieźnie. Zagadnienie powzięcia przezeń wiedzy o wydarzeniach libickich 355
Pobyt Wojciecha w księstwie piastowskim a sprawa listów: do prażan i na Węgry. Mentalność Czechów 363
8.2. Przesłanki wykluczenia możliwości pobytu Wojciecha na Węgrzech w roku 997. Przemiany emocjonalne u Wojciecha 374
Rozdział IX
Ostatnia misja św. Wojciecha w świetle źródeł. Wskazania geograficzne i rachuby kalendarzowe 385
Zagadnienia ogólne. Trzy główne hipotetyczne kierunki misji świętego Wojciecha 385
9.1. Przebieg misji pomorsko–pruskiej i śmierć męczeńska Wojciecha Sławnikowica według Żywotu pióra Jana Kanapariusza. Analiza tekstu i możliwości interpretacyjne. Hipotezy powstałe na bazie przekazu awentyńskiego 390
Polski przekład i pierwsza alternatywa główna 390
Gyddanyzc 392
Liturgia chrześcijańska a wydarzenia z czasów pruskiej misji biskupa Wojciecha 404
Biskup wysiada na morskim brzegu, potem wchodzi na ostrów rzeczny. Rzeki mogące być brane pod uwagę.
Nocleg. Napaść na Wojciecha. Wiec. Odesłanie 412
Śmierć męczeńska biskupa Pragi 420
Skrót relacji pióra Jana Kanapariusza i wskazanie punktów krytycznych jego przekazu 421
„Gdański” kierunek wyprawy biskupa Pragi 425
Wariant drugi wykładni Żywotu według Jana Kanapariusza – zachodniopomorski kierunek ostatniej misji biskupa Pragi. Zagadnienie składni s. 27 Żywotu awentyńskiego a miejsce rozpoczęcia wyprawy i sekwencja wydarzeń. Wstępne omówienie sprawy jeziora Gopła jako miejsca możliwej podróży świętego Wojciecha. 429
Longum mare. Lutycy, Prusowie 432
Wariant kombinowany, mogący koncepcyjnie i środowiskowo połączyć dwa oddalone od siebie miejsca nad Bałtykiem. Bolesław, ale jaki 434
„Goplański” kierunek ostatniej wyprawy świętego Wojciecha 437
Hipoteza o terenach nadgoplańskich jako miejscu rozpoczęcia wyprawy Wojciecha (co do zasady błędna?) 445
Zakończenie relacji Jana Kanapariusza 447
9.2. Przebieg misji i śmierć męczeńska biskupa Wojciecha według Żywotu zwanego drugim, pióra Brunona z Kwerfurtu 450
Parametry czasowe relacji Brunona o śmierci Wojciecha i jej opis 475
Skrót relacji Brunona 481
9.3. Pasja świętego Wojciecha o jego śmierci 484
Kwestie budzące zastanowienie w przekazie źródła z Tegernsee 492
Uzgodniony przekaz Żywotów i Pasji odnośnie okoliczności śmierci biskupa Wojciecha 493
9.4. Pobyt Wojciecha w Polsce, misja na Pomorze (także Meklemburskie?) czy do sąsiednich Prus (?).Zagadnienie zbieżności elementów narracyjnych Legendy z Żywotami świętego Ottona z Bambergu. Okoliczności śmierci Wojciecha według legendy Tempore illo 499
Żywoty świętego Ottona z Bambergu a dwunastowieczna misja „pruskiego” Adalberta 507
Okoliczności śmierci Wojciecha Sławnikowica według Legendy. Wskazanie fragmentów dotyczących św. Ottona 512
Charakter literacki Legendy Tempore illo. Translacja relikwii świętego Wojciecha z Trzemeszna do Gniezna. Ogólna ocena Legendy 516
Podsumowanie sprawy pobytu świętego Wojciecha w Polsce i jego misji ewangelizacyjnej według legendy Tempore illo 520
9.5. Wnioski z badania źródeł pisanych i powstałe na tej podstawie hipotezy dotyczące przebiegu ostatniej misji oraz miejsca i czasu śmierci św. Wojciecha 523
9.5.1. Pojęcia geograficzne. Regiony, grody i osady jako przesłanki wyznaczenia miejsca ostatniej misji biskupa Pragi 523
9.5.2. Hipotezy dotyczące przebiegu misji św. Wojciecha – w oparciu o źródła 532
9.5.2.1. Przygotowania do wyprawy 532
Zagadnienia ogólne 532
Wojciech przybywa do Polski, trafia na dwór piastowski i rozważa kierunek misji 533
9.5.2.2. Miejsce rozpoczęcia misji 537
9.5.2.3. Kierunek ostatniej misji świętego Wojciecha 538
Założenia główne 538
9.5.2.4. Przebieg ostatniej misji św. Wojciecha. Jeden jej obraz, zwłaszcza rozumiany klasycznie, skombinowany z wielu źródeł, nie przekonuje 540
9.5.3. Data śmierci biskupa Wojciecha 548
9.6. Krytyka opcji zachodniopomorskiej połączonej z gdańską dotyczącej ostatniej misji świętego Wojciecha. Opcje: stricte zachodniopomorska i wyprawy nad Gopło. Wątpliwości odnośnie przekazu źródeł 553
Wariant goplański 556
Najdalej idące wątpliwości 559
Rozdział X
Los doczesnych szczątków biskupa Wojciecha i miejsce ich pochówku 569
Zagadnienia ogólne 569
10.1. Los ciała świętego Wojciecha. Zagadnienie jego wykupienia. Miejsce spoczynku 570
10.2. Relikwie świętego Wojciecha 591
Rozdział XI
Kanonizacja drugiego biskupa praskiego. Sklaweńska prowincja kościelna. Cud świętego Wojciecha trwający po współczesność 603
11.1. Świętość i cuda w średniowieczu 603
11.2. Cuda zaistniałe w obecności i przy udziale Wojciecha 605
11.3. Święty Wojciech a czasy współczesne 614
Dodatki 617
Kalendarium biogramu Wojciecha Sławnikowica 619
Rzekomy list do świętego Wojciecha, w zbiorze MPH błędnie przedstawiany jako taki. (Tekst wg MPH, T. 1, Lwów 1864, str. 150.) 621
Komentarz 623
Datowanie śmierci (świętego) Wacława a polityczne stosunki pomiędzy Czechami i Sasami. Potencjalne związki genealogiczne Sławnikowiców i Piastów. Dobrawa i Mieszko Siemomysłowic. Polska około połowy X stulecia 627
Bibliografia i wykorzystane tłumaczenia oraz inne materiały 667
Indeks tematyczny 671
Indeks osobowy 683
Indeks rzeczowy 689
Summary 695